Jaarlijks sterven er in Nederland ongeveer 140.000 mensen. Ongeveer 2000 van hen zijn jonger dan 18 jaar. Het aantal nabestaanden is een veelvoud hiervan. Rouw raakt veel mensen, het is niet iets om te verbergen.
Veel mensen worden dus geconfronteerd met de dood van een dierbare. Zo’n verlies is een ingrijpende gebeurtenis. Van het één op het andere moment is de naaste definitief weg. Het afscheid verandert het leven ook als het afscheid niet onverwacht is. Nabestaanden, worden niet alleen overweldigd door verdriet maar ook door gevoelens van verbijstering, ongeloof of woede. Mensen zeggen dat ze het gevoel hebben gek te worden of verdoofd te zijn. Ook voor anderen familieleden, vrienden collega’s, klasgenoten en leraren komt het overlijden vaak als een schok.
Het rouwproces
Tijdens het rouwproces verwerkt de nabestaande geleidelijk de pijn van het verlies. Hij of zij neemt afscheid en accepteert langzamerhand de definitieve afwezigheid van de geliefde persoon en probeert zich aan te passen aan de ontstane leegte en een nieuw evenwicht te vinden. Direct na het overlijden ervaren sommige mensen een gevoel van onwerkelijkheid. De dood van de geliefde lijkt een nare droom. Andere mensen voelen niets, hun gevoel is als het ware ‘dood’. Weer anderen vinden de dood van de geliefde zo pijnlijk dat ze die ontkennen. De ene mens is ontredderd de ander juist kalm. Als iemand dood is dan moeten er veel praktische zaken geregeld worden. Daarom gaat die eerste tijd veelal als een roes voorbij. Het verlies dringt vaak in de periode daarna pas echt door. De nabestaande gaan dan meer beseffen wat het betekent voor zijn of haar leven. Dit wordt vaak als de verdrietigste tijd ervaren. Later volgt een periode waarin mensen proberen de verandering te aanvaarden en zich aan te passen. Dit gaat gepaard met vallen en opstaan. Voorzichtig worden er weer plannen voor de toekomst gemaakt. Ook sociaal en praktisch proberen de nabestaande zich weer aan te passen. Bijvoorbeeld door het leggen van nieuwe contacten en het oppakken van een hobby werk of studie. Sommigen besluiten te gaan verhuizen. Dagen waarop iemand erg met het verlies bezig is en dagen waarin de emoties hanteerbaar zijn, wisselen elkaar af.
Verschillende reacties
Nabestaanden vragen zich vaak af of hun reacties normaal zijn. Ze vrezen dat hun verdriet te hevig is of te lang duurt, of dat ze juist te weinig blijk geven van verdriet. Het is belangrijk te weten dat ieder mens op zijn eigen wijze reageert op de dood van een dierbare. Iedereen rouwt op de manier die hij of zij nodig heeft. De reacties kunnen dus sterk uiteenlopen.
De één heeft veel behoefte om over de overledene te praten of samen met een ander naar foto’s te kijken. De ander trekt zich juist terug, en bekijkt de foto’s het liefst alleen of verwerkt het verlies door hard werken, klussen of sporten. Vrouwen hebben over het algemeen meer behoefte om erover te praten. Sommige nabestaanden houden alles zoveel mogelijk zoals het was: ze laten spullen van de overledene staan,en houden de kamer intact. Anderen ruimen de spullen direct op, verhuizen en zoeken nieuwe contacten. Sommige mensen mijden het liefst plaatsen die aan de overledene doet denken. De cultuur waarin mensen opgroeien, heeft invloed op de manier waarop omgegaan wordt met verlies en op het uiten van emoties. De gebruiken en plechtigheden rondom begrafenis en dood variëren van ingetogen sober afscheid tot luid rouwbeklag en in samenhorigheid eten, dansen en zingen. Het verdriet wordt soms met de gehele gemeenschap gedeeld. Vaak komen verwanten en vrienden ook later nog op gezette tijden bij elkaar om elkaar te steunen en de overledene te herdenken.
Verwarrende gevoelens
Veel nabestaanden kampen met intense, verwarrende en soms tegenstrijdige gevoelens. Niet alleen verdriet, angst, hulpeloosheid en wanhoop, maar ook boosheid, agressie, teleurstelling en schuldgevoelens kunnen voorkomen. Soms voelt de nabestaande zich opgelucht en in zekere zin bevrijd. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn als de dood een lang en moeilijk ziekbed afsluit of als de zieke zelf verlangde naar het einde. Deze onverwachte gevoelens kunnen voor de achterblijvers erg verwarrend zijn omdat ze als ongepast worden ervaren. Het zijn echter normale reacties op een ingrijpende verandering.
Andere veel voorkomende reacties zijn:
- een intens gevoel van alleen zijn (met het verdriet)
- leegte, neerslachtigheid en nergens zin in hebben
- schuldgevoelens: had ik maar….
- verhoogde alertheid en rusteloosheid of juist verwardheid en traag denken
- veel dromen over de overledene
- als een film steeds de laatste uren of dagen voor je zien
- menen de overledene te zien, te voelen, horen
- op zoek gaan naar de overledene
- zich slecht verzorgen en niet goed eten
- minder vertrouwen in zichzelf, de wereld en de toekomst
Mensen die een geliefde verliezen zeggen vaak dat ze hun levenslust kwijt zijn of dat hun leven alle zin verloren heeft. Sommigen willen graag bij de overledene zijn en denken aan zelfdoding. Alleen de verantwoordelijkheid voor anderen weerhoudt hen ervan om voor de dood te kiezen. Deze gedachten kunnen beangstigend zijn maar verdwijnen naar verloop van tijd vanzelf.
Lichamelijke klachten
Het doormaken van een verlies kost veel energie, zodat mensen in de rouw vaak vermoeid zijn. Ze kunnen zich slecht concentreren en zijn vergeetachtig. Velen slapen slecht en hebben weinig eetlust. Andere veel voorkomende klachten zijn: hoofdpijn, nekpijn en rugpijn, hyperventilatie, het koud hebben, transpireren en hartkloppingen.
Iedereen rouwt op zijn eigen manier
Er zijn ook factoren aanwijsbaar die van invloed zijn op het rouwproces en het accepteren van het verlies. In de eerste plaats is dat de relatie met de overledene. Hoe dichter iemand bij de overledene stond, des te ingrijpender is het verlies. Bij eventuele problemen of onopgeloste conflicten met de overledene kunnen tegenstrijdige gevoelens het rouwproces zwaarder maken. De omstandigheden rond het overlijden zijn eveneens belangrijk. Een verlies is moeilijker te accepteren wanneer de overledene jong, onverwacht of gewelddadig is gestorven, of zelf voor de dood heeft gekozen. Acceptatie kan moeilijk zijn wanneer het niet mogelijk was om afscheid te nemen. Ook de persoonlijkheid van de nabestaande speelt een rol. Mensen die optimistisch of actief van aard zijn en makkelijk steun vragen, kunnen een verlies beter verwerken.
Steun van familieleden, vrienden en kennissen is van groot belang bij het accepteren van en aanpassen aan het verlies. Het kan nabestaanden veel steun geven als ze het verdriet kunnen delen en er erkenning voor krijgen. Vaak presteren mensen die in de rouw zijn door concentratieproblemen of innerlijke onrust tijdelijk wat minder op hun werk of op school. Het is belangrijk om hier begrip voor te tonen en bijvoorbeeld de mogelijkheid te bieden extra verlof op te nemen of aangepaste taken te verrichten. Het is belangrijk om in te gaan op het verlies. Een kind kan er veel aan hebben wanneer de leerkracht, buurvrouw, tante enz. Ingaat op het verlies en een luisterend oor biedt.
Verwerken kost tijd
Nabestaanden en hun omgeving verwachten vaak dat het rouwen na een half jaar voorbij zal zijn . Of dat zo is verschild van persoon tot persoon. Het rouwproces kost tijd, vaak meerdere jaren. Ook na die tijd kan de nabestaande nog overvallen worden door verdriet en gevoelens van gemis. Het verlies heeft een plaats gekregen als iemand zonder al te sterke emoties over de overledene kan praten en met plezier herinneringen aan hem of haar kan ophalen. Het verdriet beheerst het leven dan niet meer. Als de rouw en emoties na een verlies zeer intens blijven en ook na maanden niet geleidelijk afnemen of als een bepaalde emotie zoals schuldgevoel of neerslachtigheid blijft overheersen dan kan dit wijzen op een verstoord rouwproces. Het verwerkingsproces is dan vastgelopen.
Verlies door zelfdoding
In Nederland sterven per jaar ongeveer 1600 mensen door zelfdoding. Nabestaanden van zelfdoding zoeken vaak naar het waarom. Velen ervaren de zelfgekozen dood als een persoonlijke afwijzing en hebben het gevoel gefaald te hebben. Ze vragen zich af of zij signalen gemist hebben of tekort geschoten zijn en wat zij hadden kunnen doen om de suïcide te voorkomen. Achterblijvers voelen zich bijna altijd schuldig, ongeacht de hulp die ze geprobeerd hebben te geven. Deze kluwen van intense gevoelens van verdriet, schuld en boosheid maakt de acceptatie van het verlies extra zwaar.
Veel mensen die een eind aan hun leven maken, hebben al een lange worsteling met psychische problemen achter de rug. Soms heeft de overledene al eerder pogingen tot zelfdoding gedaan. De zelfgekozen dood markeert in dat geval soms het einde van een jarenlange lijdensweg voor alle betrokkenen. Nabestaande kan zich dan ook opgelucht voelen.
Het rouwproces wordt nog bemoeilijkt doordat er nog een taboe ligt op de zelfgekozen dood. Mensen spreken er niet openlijk over. Nabestaande na een zelfdoding kan hierdoor in een isolement terechtkomen.
Behandeling in de gestaltpraktijk
De nadruk binnen de gesprekken ligt op het ervaren, en het zoeken van een eigen manier van verwerken. Kijk ook bij behandeling in de gestaltpraktijk en werken met beeldende middelen. Dingen die u kunt doen en waar wij (u en ik) het over kunnen hebben zijn:
- Probeer na het overlijden zo bewust mogelijk alles mee te maken en zoveel mogelijk zelf te doen. Dit helpt bij het afscheid nemen en verwerken.
- Wees niet bang om kinderen te betrekken bij zaken rond het overlijden.
- Vertel kinderen concreet, eerlijk en duidelijk wat er aan de hand is.
- Ga uw gevoelens niet uit de weg. Ze nemen daardoor niet af.
- Praat, als u daaraan behoefte heeft, met vertrouwde mensen over uw gevoelens, de overledene of gebeurtenissen rond het overlijden.
- U kunt het verlies ook verwerken door bijvoorbeeld te sporten, naar muziek te luisteren een dagboek bij te houden, te klussen of tekeningen (beelden) te maken. Belangrijk is een manier te vinden die bij u past.
- Als u last heeft van een ‘film’ in uw hoofd over de dagen rond het overlijden, dan kan het helpen te schrijven over het leven van en met uw dierbare.
- Vertel mensen in uw omgeving wat u prettig vindt, zoals wel of niet over het verlies praten of samen iets ondernemen.
- Probeer structuur in de dag te houden, door op tijd op te staan, drie keer per dag te eten het huishouden te doen en op tijd naar bed te gaan.
- Probeer stap voor stap het leven weer op te pakken en ga bijvoorbeeld bij iemand langs of maak een wandeling
- Als u geen afscheid heeft kunnen nemen van uw dierbare dan kan het helpen om een afscheidsceremonie te houden.
Verder lezen
- R. Boswijk-Hummel, Troost vragen, geven en ontvangen. ISBN 90 6020794 7.
- M. Cuisinier en H. Janssen, Als je baby sterft. ISBN 90-2692-536-0.
- R. Fiddelaers-Jaspers, Jong verlies. Over rouw bij kinderen. ISBN 90-242-9434-7.
- I. Kienhorst, P. Boelen, C. Huiskes, Rouw. (algemene informatie). ISBN 90-5050-666-6.
- E. Monsjou-Krijger, En hoe nu verder…?(over verlies door zelfdoding). ISBN 90-202-0097-6.
- A.Polspoel, Wenen om het verloren ik. Over verlies en rouwen. ISBN 90-806883-9-8.
- M. Strootman en A.R.M. Polspoel, Gids na overlijden. Handleiding voor nabestaande bij alle zakelijke beslissingen en het verwerkingsproces, wordt elk half jaar geactualiseerd.
Internet
De visie van het Adamas inloophuis: door kanker bewust leven. De zin van het leven is het leven te beleven. Adamas biedt een reeks van activiteiten onder één dak. Van een prettig gesprek tot gespecialiseerde behandeling.Partners, kinderen en andere betrokkenen zijn ook welkom.
Met deze site komt uitvaart internet diensten tegemoet aan een toenemende vraag naar informatie over rouw en allerlei aspecten die daar mee te maken hebben.
Een Nederlandstalige contactgroep voor mensen die te maken hebben met verlies van een kind. Mogelijkheid om 24 uur per dag met lotgenoten in contact te komen.
Helpt kinderen en hun omgeving bij verliesverwerking.
Informatie voor ouders van een overleden kind
www.oudersvaneenvermoordkind.nl
Vereniging ouders van een vermoord kind, voor contact met lotgenoten.
Voor ouders die hun baby door wiegendood hebben verloren, of voor anderen die door dit verlies zijn geraakt.