Stress brengt het lichaam in staat van paraatheid: de polsslag versnelt, de spieren spannen zich en de ademhaling wordt sneller. Deze spanning helpt om in actie te komen. Stress stelt mensen in staat om alert te reageren en geconcentreerd te werken aan een lastige klus of een moeilijk examen. Stress is niet ongezond. Het hoort bij het leven en komt bij iedereen voor. Maar er zijn ook situaties die stress opleveren zonder dat dit effectief te gebruiken is, bijvoorbeeld iedere dag in een file staan. Mensen bouwen ook stress op wanneer de werkdruk constant te hoog is of wanneer er thuis voortdurend spanningen. Deze stress veroorzaakt op termijn overbelasting en uitputting wat kan leiden tot overspannenheid of burnout. Stress uit zich eerst in weinig specifieke klachten. Deze klachten kunnen per persoon verschillen. De één krijgt last van hoofdpijn de ander van nek- of maagpijn, weer een ander krijgt slaapproblemen of raakt snel geïrriteerd. Wanneer de stress lang aan houdt of wanneer er geen tijd is om te herstellen dan kan dit steeds meer klachten veroorzaken. Daarbij valt te denken aan de volgende verschijnselen:

• Lichamelijk: moe, slapeloosheid, spierpijn, hoofdpijn, maagpijn, hartkloppingen,verminderde weerstand.
• Psychisch: gejaagd voelen, prikkelbaar, geïrriteerd, somber, piekeren, angst lustloos, besluiteloos, vergeetachtig, onzeker.
• Veranderingen in gedrag: minder presteren, fouten maken, sociale contacten uit de weg gaan, toename van het gebruik van  alcohol, roken, drugs, kalmerende middelen of (veelvuldig gebruik) van pijnstillers.

Stress is gezond zolang de eisen die aan iemand gesteld worden niet hoger zijn dan wat die persoon aankan. Het is belangrijk dat de draagkracht en draaglast in evenwicht zijn. Wanneer draaglast en draagkracht niet in evenwicht zijn dan raken mensen uitgeput. Hoe groter de uitputting hoe erger de klachten worden. Mensen die lang overbelast zijn worden steeds emotioneler. Er kan sprake zijn van uitbarstingen van woede, agressie of paniek. Wantrouwen en depressieve gevoelens kunnen toenemen. Op een bepaald moment is de koek op. Een klein voorval kan de druppel zijn die de emmer doet overlopen waardoor iemand instort. Langdurige stress kan mensen dus overspannen maken. Mensen hebben dan tijd en rust nodig om te herstellen. Burnout is het eindstadium van langdurige roofbouw op lichaam en geest. Situaties die stress veroorzaken kunnen verdeeld worden in drie typen:

• Dagelijkse irritaties, bijvoorbeeld een computer die vastloopt, een aankoop die niet voldoet, geluidsoverlast enz.
• Spanningsbronnen die langere tijd bestaan, zoals problemen met een kind of ouder, een slechte relatie met de werkgever, een pestende collega.
• Ingrijpende of traumatische gebeurtenissen waardoor het leven fundamenteel verandert bijvoorbeeld echtscheiding, ontslag, overlijden van een dierbare, ondergaan van geweld.

Zowel het werk als de privé situatie kunnen tot ongezonde stress en overbelasting leiden. Vaak is er sprake van een wisselwerking. Of een situatie werkelijk tot overbelasting of stress leidt hangt sterk af van de mogelijkheden die iemand heeft om invloed uit te oefenen op de situatie. Mensen ontwikkelen minder snel stress klachten als ze hun activiteiten zelf in kunnen delen. We voelen ons goed wanneer draaglast en draagkracht met elkaar in evenwicht zijn. U kunt draagkracht en draaglast zien als een weegschaal. De problemen ontstaan wanneer de draaglast groter wordt dan de draagkracht. De weegschaal slaat dan door naar één kant. Bijvoorbeeld doordat er in korte tijd veel gebeurt of het heel druk is, hierdoor wordt de draaglast groter, zwaarder. Het kan ook zijn dat u ziek of moe bent waardoor de draagkracht vermindert. Een tijdje houdt u zo’n situatie wel vol. Blijft de draaglast te zwaar en is er geen tijd om te herstellen dan ontstaan er spanningsklachten. Mensen die last hebben van overbelasting en stress willen de signalen vaak niet zien laat staan er iets mee doen. Ze denken dat het vanzelf over zal gaan. Ten onrechte. Als de situatie niet verandert zullen de klachten steeds erger worden. Het is belangrijk de overbelasting te erkennen en aan te pakken. Rust en steun zijn belangrijk. Werken aan verandering van gewoontes die hebben bijgedragen tot de burnout is wenselijk. Behandeling. Het voorafgaande maakt mogelijk al duidelijk in welke richting de behandeling gaat. We kijken naar de stressfactoren, belangrijke levensgebeurtenissen en de eisen en verplichtingen die er zijn in uw leven. Hoe kunt u invloed uitoefenen op deze factoren? Bijvoorbeeld door met uw baas te praten over de voor u belastende factoren. Leren nee te zeggen, te onderzoeken hoe u met conflicten om gaat, en te leren hoe u minder impulsief kunt  reageren. We kijken naar de verhouding tussen werk en vrije tijd. Kortom we zoeken naar het herstellen van het evenwicht. Tips. Na spanning volgt ontspanning. Neemt voldoende tijd om bij te komen van stressvolle situaties. Grijp tijdig in, hoe langer overbelasting duurt, des te langer het herstel duurt. Probeer te kijken  welke situaties veel stress veroorzaken en wat veel energie kost. En kijk wat u daaraan kunt doen. Stel prioriteiten en houd tijd vrij voor onverwachte gebeurtenissen. Handel zaken af, anders stapelt het op en blijft het u achtervolgen. Doe één ding tegelijk en neem daar de tijd voor. Haasten maakt doodmoe. Stel grenzen. Praat met mensen in uw omgeving over uw gevoelens van overbelasting en zoek samen naar oplossingen. Zoek een balans tussen werk, privé en ontspanning. Maak tijd voor dingen die energie geven zoals hobby’s en vriendschappen. Gezond leven vergroot de draagkracht, denk daarbij aan voeding, beweging, alcoholgebruik en roken.

Verder lezen

• A.van Bergene, Lessen van burnout. ISBN 90-274-6902
• P. Dove, Verlichting tussen de bedrijven door, Eenvoudige meditaties voor thuis en op het werk. ISBN  90 6963 574 7
• R. Eliot en D. Breo, Ga goed om met stress. ISBN 90 210 5752 2
• M. Epstein, De stroom van zijn. Meditatie en psychotherapie. ISBN 90-215–9729-2
• R. Joppen, W. Brand en P. Scheurs, Omgaan met stress. Boek en cd. ISBN 90-761-4105-3
• D.Goleman, Destructieve emoties. Een dialoog met de Dalai Lama. ISBN 90-254-2802-9
• Carien Karsten, Omgaan met burnout. ISBN 90-389-0946-2
• Frits Koster, Stress: wat kan ik er zelf aan doen? Boeddhistische meditatieprincipes bij stresshantering en burnout preventie. ISBN 90-5670-065-0
• J. Krishnamurti, kennis en leren. ISBN 90 6963 497 X
• J.C.R.M. Verhulst. Ret jezelf. Rationele emotieve therapie. ISBN 90-265-1321-6
• Paul Wilson, Het grote boek van rust. ISBN 90-295-5629-3

Internet

www.zorgwijzer.nl/zorgwijzers/burn-out In deze zorgwijzer wordt besproken welke kennis-, hulp-, en informatieplatformen er beschikbaar zijn voor mensen met een burn-out.